W kwietniu 2019 r. Państwo Islamskie przyznało się do pierwszego ataku przeprowadzonego w Demokratycznej Republice Kongo (DRK). Napastnicy wywodzili się z ugrupowania Allied Democratic Forces – ADF (Sojusznicze Siły Demokratyczne, franc. Forces démocratiques alliées – FDA), założonego w końcu 1995 r. i będącego ugandyjską opozycją przeciwko prezydentowi kraju Yoveriemu Museveniemu.  W skład ADF wchodziły m.in. Allied Democratic Movement – ADM/A (Sprzymierzony Ruch Demokratyczny/Armia)[1], Uganda Muslim Liberation Army – UMLA (Muzułmańska Armia Wyzwolenia Ugandy) oraz byli żołnierze armii ugandyjskiej, rwandyjskiej i zairskiej. ADF powstały w paśmie górskim Ruwenzori, we wschodniej części ówczesnego Zairu (obecnie DRK). W ciągu roku działalności zwiększyły swoją liczbę z 500 do 1500 bojowników. Interesujące jest jednak, jak doszło do przekształcenia się tego ugrupowania zbrojnego w organizację dżihadystyczną. Nie należy zapominać, że ADF wywodzi się z Ugandy. Tu w okresie rządów dyktatora Idiego Amina Dady (1971-1979) w szybkim tempie rozwijało się muzułmańskie Tablighi Dżama’at (Stowarzyszenie Krzewienia Wiary), korzystające z subsydiów przesyłanych z Sudanu. Zaraz po objęciu władzy w Ugandzie, w wyniku przewrotu wojskowego dokonanego 25 stycznia 1971 r., podczas którego obalony został prezydent Milton Obote, Idi Amin zwołał zgromadzenie przywódców muzułmańskich. Powołano wówczas Uganda Muslim Supreme Council – UMSC (Najwyższą Radę Muzułmanów Ugandyjskich), która przejęła kontrolę nad meczetami, pilnując aby przekazywane w nich podczas kazań treści i nauczanie były zgodne z oczekiwaniami dyktatora. Po jego obaleniu ruch Tablighi rozwijał się w dalszym ciągu. W latach 80. dużą rolę odegrał w nim David Staven, który porzucił chrześcijaństwo, przyjął islam i zmienił tożsamość na Dżamil Mukulu. Wyjechał on na studia koraniczne do Arabii Saudyjskiej, gdzie miał spotkać się z Osamą bin Ladenem. Według innych opinii przywódcę Al-Kaidy poznał dopiero w latach 90., gdy Osama bin Laden przebywał w Sudanie (1992-1996). W 1991 r. Mukulu połączył siły z szejkiem Jusufem Kabandą, chcąc przejąć kontrolę nad UMSC, w której działały różne frakcje. Sojusznicy Mukulu i Kabandy przypuścili szturm na siedzibę UMSC w Starym Meczecie w Kampali, zabijając kilku policjantów. Mukulu został aresztowany. W więzieniu przebywał do 1994 r. poznając dezerterów z armii ugandyjskiej, którzy później będą szkolić muzułmańskich bojowników. Po opuszczeniu zakładu karnego, w 1994 r. Mukulu założył Uganda Veterans Movement for Freedom – UVMF (Ugandyjski Ruch Kombatantów o Wolność). Powstał on w miejscowości Hoima w zachodniej Ugandzie. Ruch wspierany był przez Sudan, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Iran za pośrednictwem firmy działającej w RPA. Otoczonemu przez siły rządowe Mukulu udało się wyrwać z okrążenia i uciec do Kenii, podczas gdy Kabanda ze zwolennikami przekroczył granicę z Zairem. Schronienie znaleźli w prowincji Ituri. Z lotniska w stolicy tej prowincji – Bunii, latali do południowego Sudanu, gdzie w Dżubie przechodzili szkolenie wojskowe finansowane przez władze w Chartumie. We wschodnim Zairze Kabanda nawiązał sojusz z przedstawicielami National Army of Liberation of Uganda – NALU (Narodowej Armii Wyzwolenia Ugandy), świecką grupą rebeliancką. W momencie powstania ADF w 1995 r., we wschodnie części Zairu działały też inne ugrupowania zbrojne, m.in. milicja Interahamwe (bojówki Hutu, które w 1994 r. Rwandzie i Burundi dokonały rzezi Tutsi), zwolennicy Idiego Amina i dezerterzy z armii Ugandy.

Początkowo był on wspierany przez prezydenta Zairu Mobutu Sese Seko. Zezwolił on na założenie obozu szkoleniowego w Buhirze i kwatery głównej ADF w mieście Beni w prowincji Kiwu Północne. Armia Zairu udzielała wsparcia logistycznego ADF do upadku Mobutu w 1997 r. Po tym zdarzeniu ADF opuściły tereny miejskie chroniąc się na sawannie, na południowy wschód od Beni. Tu związały się z grupą etniczną Vuba, tworzącą mniejszościową społeczność należącą do ludu Bambuba-Kisiki, a następnie współpracowały z kongijskim ruchem rebelianckim Rassemblement congolais pour la demokratie/Kisangani – Mouvement de liberation – RCD/K-ML (Kongolańskie Zgromadzenie na rzecz Demokracji / Kisangani – Ruch Wolności). Początkowo oba ugrupowania utrzymywały dobre relacje z ludnością wschodniej części DRK (zmiana nazwy kraju z Zairu na DRK nastąpiła w 1997 r.). Od listopada 1996 r. zaczęły jednak atakować cywilne cele na terenie Ugandy, zabijając ponad tysiąc osób i zmuszając do ucieczki ponad 150 tys. W 1999 r. ADF zabił od 1500 do 2000 ludzi w zachodniej Ugandzie. Po podpisaniu tzw. porozumienia z Lusaki w 1999 r., mającego zakończyć drugą wojnę w Kongo, władze DRK i Ugandy zdecydowały się na współpracę wojskową w celu rozbicia grup rebelianckich we wschodnim Kongo. Armia ugandyjska odniosła kilka zwycięstw nad ADF, okrążając bojowników na terytorium DRK. Ruch rozpadł się na kilka małych grup aktywnych w pobliżu granicy DRK z Sudanem Południowym oraz w środkowej i zachodniej Ugandzie. W 2000 r. aresztowano Isa Lubegę i Alego Bwanbale, wchodzących w skład kierownictwa ADF. W tym samym roku kongijska armia znajdowała często egzemplarze Koranu lub islamistyczne broszury przy zwłokach członków ADF. Od 2003 r. organizacja przystąpiła do znacznie surowszego stosowania szariatu i zaczęła atakować ludność wschodniej części DRK, często po atakach armii skierowanych przeciwko ADF. Dokumenty znalezione po upadku Saddama Husajna w 2003 r. ukazały, że Irak przez krótki czas wspierał ADF przeciwko popieranej przez Amerykanów Ugandzie. W tym czasie bojownicy schronili się w dwóch głównych obozach: w pobliżu miejscowości Isale, u podnóża gór Ruwenzori i na wschód od miasta Eringeti, na terenach należących do wspomnianego ludu Bambuba-Kisiki. W 2005 r. armia kongijska, wspierana przez siły pokojowe ONZ, rozpoczęła pierwszą poważną ofensywę przeciwko ADF próbując bezskutecznie wyprzeć bojowników na terytorium zachodniej Ugandy. Negocjacje z miejscowymi plemionami i sąsiednimi państwami coraz bardziej pozbawiały ADF wsparcia lokalnego i zagranicznego. W 2007 roku NALU zawarła pokój z Ugandą i tym samym przestała być sojusznikiem ADF. W latach 2009 do 2010 do wschodniego Konga przyjeżdżali instruktorzy wojskowi z Maroka i Pakistanu, aby szkolić bojowników. Jednak i bez tej pomocy organizacja charakteryzowała się wysokimi zdolnościami taktycznymi i umiejętnościami prowadzenia walki partyzanckiej. Dwie ofensywy armii kongijskiej i sił ONZ w latach 2010–2012 zredukowały grupę do 110 bojowników, ale nie zdołały jej zlikwidować.

W 2012 r. ugrupowanie zmieniło nazwę na Madina at-Tawhid wa al-Mudżahidin – MTM  (Miasto Ścisłego Monoteizmu i Bojowników Dżihadu), która jednak nie przyjęła się na zewnątrz, ale autor od tej pory będzie używał skrótu MTM. Należy zwrócić uwagę, że pewne okoliczności stawiały tę grupę w sprzeczności z islamską orientacją, m.in. współpraca z lokalnymi chrześcijańskimi bojówkami, nagminne spożywanie alkoholu i powszechne rabunki (ekstremiści uważają, że te czyny, choć zabronione i tak stawiają ich ponad wyznawcami innych religii, którzy z pewnością trafią do piekła, natomiast muzułmanom śmierć poniesiona w walce w imię islamu zapewnia drogę do raju). Filmy propagandowe pokazywały, że grupa próbowała rekrutować ochotników zagranicą, oczywiście poza zwykłą ochroną lokalnych interesów. W jednym z filmów występował w Burundyjczyk, prawdopodobnie pochodzący z muzułmańskiej społeczności Bużumbury. W innym obecny był również tanzański bojownik Ahmad „Dżundi” Mahamud, który pojawił się w filmie szeroko rozpowszechnionym przez zwolenników Państwa Islamskiego w październiku 2017 r. Mahamud, który mówił po arabsku, studiował w RPA zanim dołączył do MTM. Jego brat został aresztowany w Ugandzie. W Mozambiku i Wielkiej Brytanii aresztowano także innych zwolenników organizacji. Według niektórych opinii retoryka ugrupowania uległa radykalizacji jeszcze w 2010 r., po ofensywie armii DRK, gdy bojownicy zwrócili się przeciwko ludności cywilnej. Zmiana nazwy była próbą przyciągnięcia ochotników międzynarodowego ruch dżihadystycznego. Po wyeliminowaniu wspieranego przez Ruandę Ruchu 23 Marca, kongijska armia rozpoczęła w grudnia 2013 r. operację przeciwko MTM. Zapoczątkowało to nową fazę przemocy, która od października 2014 r. przybrała na sile. W masakrach ludności cywilnej uczestniczyły bojówki RCD/K-ML, milicje Vuba i oddziały armii kongijskiej. W walkach toczonych w 2014 r. MTM poniosło duże straty. Utraciło swoje główne bazy, z których bojownicy musieli uciekać do dżungli. Pod koniec 2014 r. roku zostało ich podobno tylko od 60 do 70 osób. Aby zapewnić sobie przetrwanie i wzmocnić siłę propagandowego przekazu MTM ogłosiło dżihad przeciwko armii DRK. Pozwoliło to w 2015 r. zwiększyć liczebność grupy. Szacowano ją wówczas na ok. 150-260 bojowników. Jednak w tym samym roku aresztowany został w Tanzanii Dżamil Mukulu, który kierował MTM od 1995 r. i był duchowym przywódcą ruchu. Władze Tanzanii przekazały go Ugandzie. Zastąpił go Musa Seka Baluku. Masakry w regionie Beni ustały w sierpniu 2016 r. MTM wykorzystało tę okazję do przeprowadzenia reorganizacji.  Od tego roku w obozie „Medyna” przebywało od 200 do 300 bojowników oraz osób cywilnych. W 2018 r. było to już od 450 do 500 osób, a według uciekinierów znacznie więcej. Ataki zostały wznowione w czerwcu 2017 r. W styczniu 2018 r. armia kongijska przystąpiła do ofensywy przeciwko rebeliantom na wschodzie kraju. Jednak bojownicy byli teraz znacznie lepiej przygotowani do obrony. Zastawiali pułapki, atakowali z ukrycia i byli bardzo mobilni. W kwietniu siły powietrzne ONZ musiały interweniować, aby uwolnić otoczony w dżungli duży oddział wojska. Rebelianci przeprowadzili ataki na Beni i inne miejscowości w Kiwu Północnym. Do września 2018 r. zabitych zostało 315 ludzi. Celem były patrole wojskowe i żołnierze tanzańskich sił pokojowych. Jednak nie za wszystkie ataki brało odpowiedzialność MTM. Część zasadzek na siły zbrojne organizowały milicje Vuba, z którymi zresztą MTM współpracowało.

W 2018 r. MTM podzieliło się na dwie grupy. Jedną działała na południu od miasta Beni, w dolinie rzeki Semuliki, a druga operowała w słynnym „trójkącie śmierci”, na wschód od drogi łączącej Beni z Eringeti. Niektóre komórki stały się niezależne i nie uznawały centralnego dowództwa. Obóz Mwalika był punktem zbornym dla nowych rekrutów i służył jako punkt przerzutowy zaopatrzenia z Ugandy, gdzie zaopatrywano się w broń (w 2015 r. AK-47 kosztował tam 20 dolarów, a granat ręczny 0,5 USD). Dowództwo MTM nie uległo zmianie. Musa Seka Baluku pozostał liderem, natomiast Hood Lukwago dowodził siłami zbrojnymi. Podobnie jak inne ugrupowania islamistyczne MTM zakładał szkoły koraniczne i prowadził działalność finansową. Kobiety, choć miały niższy status, zostały przeszkolone w posługiwaniu się bronią, a nawet uczestniczyły w walce. MTM miało powiązania z ugandyjską diasporą muzułmańską, która wysyła pieniądze organizacji. Środki finansowe uzyskiwano również z kłusownictwa. W lutym 2018 roku, w ubraniu bojownika zabitego w Beni znaleziono broszurę propagandową Państwa Islamskiego. W lipcu 2018 r. aresztowano w Kenii finansistę Państwa Islamskiego Walida Ahmeda Zeina. Pozwoliło to ujawnić transfer 150 tys. USD dla MTM. Potwierdzały to również zeznania dezerterów z organizacji. Sieć wsparcia, zorganizowana jeszcze przez Mukulu w Nairobi w Kenii i Tanga w Tanzanii, zapewniała dopływ środków finansowych na kontynuowanie walki. W Tanzanii odłam MTM przeprowadzał w 2014 r. zamachy na miejscowych funkcjonariuszy policji, polityków i przedstawicieli władz. Z bazy w jaskiniach Amboni organizowano napady na banki w Tanga i Dar es-Salam, aby finansować działalność. Apogeum działalności MTM w Tanzanii miało miejsce 2017 r., co zmusiło władze do reakcji. Po ofensywie sił rządowych część bojowników przedostała się przez miasto Kigoma do DRK, aby dołączyć do współtowarzyszy, a inni, stawiając opór armii tanzańskiej, przyłączyli się do organizacji Ansar as-Sunna (Zwolennicy/Obrońcy Tradycji Proroka Muhammada), zwanej również Al-Szabab (Młodzież) w mozambickiej prowincji Cabo Delgado. Według raportu Instytutu Hiraal z lipca 2018 r. w lasach okręgu Kibiti w Tanzanii działała radykalna grupa islamistów. Dokument wspominał również o podróżach członków MTM do libijskich prowincji (wilajetów) Państwa Islamskiego, a nawet do Syrii, jeszcze w 2016 r. Celem wyjazdu do tego kraju było omówienie kwestii utworzenia prowincji Państwa Islamskiego w Afryce Środkowej.

Jej powstanie datować można na sierpień 2018 r., kiedy Abu Bakr al-Baghdadi w swoim wystąpieniu audio po raz pierwszy wspomniał o Prowincji Afryka Centralna Państwa Islamskiego (Wilajet al-Wasat Ifriqija ad-Dawla al-Islamijja). Nastąpiło to miesiąc po aresztowaniu wspomnianego finansisty Państwa Islamskiego w Kenii. Pierwszy komunikat na temat przeprowadzenia ataku w DRK przez Państwo Islamskie ukazał się 18 kwietnia 2019 roku. Celem była baza wojskowa w Bovata, w pobliżu granicy z Ugandą. Zginęło trzech żołnierzy, a pięciu zostało rannych. Reuters poinformował natomiast o śmierci dwóch żołnierzy i jednego cywila. 29 kwietnia, agencja medialna Państwa Islamskiego Al-Furqan opublikowała pierwsze od 2014 roku wideo pokazujące Abu Bakra al-Baghdadiego. W wydanym następnego dnia biuletynie Al-Naba (Raport) znalazła się krótka informacja o ataku z 18 kwietnia i pierwsze zdjęcie bojowników MTM składających przysięgę lojalności (baja) Al-Baghdadiemu. 5 maja opublikowano pierwszy fotoreportaż przedstawiający łupy (ghanima) po ataku na kongijskie wojsko. 8 maja MTM potwierdziło atak na koszary kongijskiej armii. Al-Naba z 9 maja opublikował artykuł podsumowujący ostatnie ataki w DRK. 16 maja poinformowano o ataku na koszary w wiosce Andama w rejonie Beni. Państwo Islamskie stwierdziło, że zabitych zostało trzech żołnierzy, a dwóch innych odniosło rany. Następnego dnia nastąpił kolejny atak na siły DRK, w wyniku którego zabity został jeden żołnierz i jeden był ranny. 30 maja Państwo Islamskie ogłosiło, że dziesiątki ludzi zginęło i zostało rannych w walkach przeciwko armii DRK i żołnierzom ONZ w rejonie miasta Beni. W 184 numerze tygodnika Al-Naba pojawił tekst ilustrowany zdjęciem pięciu dokumentów tożsamości żołnierzy ONZ, którzy zostali zabici. W walkach zginęło 7 żołnierzy sił pokojowych i 12 żołnierzy armii DRK, którzy próbowali zaatakować obóz organizacji. 31 maja w rejonie Beni doszło do kolejnego ataku na armię kongijską. 4 czerwca, w ramach „bitwy na wyniszczenie”, rozpoczętej przez Prowincję Afryki Centralnej Państwa Islamskiego, zginęło lub zostało rannych 25 żołnierzy kongijskich. 6 czerwca Państwo Islamskie opublikowało dwa zdjęcia przedstawiające zakończenie ramadanu przez bojowników w DRK. 16 czerwca Państwo Islamskie wzięło odpowiedzialność za atak na siły zbrojne DRK w rejonie Butembo. Numer 187 Al-Naby z 20 czerwca wspominał o tej operacji i zamieścił zdjęcie zdobytego uzbrojenia. Kolejny numer tygodnika z 27 czerwca informował o ataku na żołnierzy kongijskich przeprowadzonym 25 czerwca, w którym zginęło dziewięciu żołnierzy. 28 czerwca 2019 r. miał miejsce następny atak w regionie miasta Beni, do którego nawiązywała krótka wzmianka w 189 numerze Al-Naby z 4 lipca. W dniu 10 lipca znowu przeprowadzono atak na kongijską armię w Beni. Tego samego dnia opublikowano serwis fotograficzny z rezultatów tej operacji przedstawiający m.in. dokumenty zabitego kongijskiego żołnierza i dwa zdobyte karabiny szturmowe. W ten sposób związek ADF/MTM z Państwem Islamskim nie mógł już pozostawiać wątpliwości. Jednak bez odpowiedzi jest pytanie, czy cała ADF/MTM przystąpiła do Państwa Islamskiego tworząc Prowincję Afryka Centralna, czy tylko jej frakcja?

Kolejne numery Al-Naby na bieżąco informowały o sukcesach bojowników Prowincji Afryka Centralna Państwa Islamskiego w walkach z siłami rządowymi DRK. Jedocześnie nasilenie ataków na ludność cywilną, wzrost okrucieństwa i rzezie całych wiosek, były i wciąż są przypisywane ADF, mimo że Państwo Islamskie się do nich nie przyznawało, a w regionie wschodniego Konga działały i nadal funkcjonuje ponad 120 organizacji rebelianckich i zbrojnych grup bandyckich. Od rozpoczęcia ofensywy sił rządowych DRK pod koniec 2019 r. do maja 2020 r. we wschodnim Kongu zginęło ponad 400 cywili. Islamskim ekstremistom przypisano atak przeprowadzony 26 maja na wioskę Samboko, położoną ok. 100 km na południowy zachód od miasta Bunia, stolicy prowincji Ituri. Zabito tam przy użyciu maczet ponad 40 osób. Zdarzenie to miało miejsce dzień po napadzie na pobliską wioskę Makutano, w której zamordowano 17 osób. Podczas obu napadów zrabowano mieszkańcom kosztowności, sprzęt i zapasy żywności. 22 czerwca 2020 r. miał miejsce kolejny atak. Celem były dwie wioski przy granicy z Rwandą. Zginęło 20 ich mieszkańców. 19 października bojownicy MTM przeprowadzili atak na więzienie i obóz wojskowy Kangbaji w mieście Beni na terenie prowincji Kiwu Północne. Uwolnili ponad 1300 więźniów, w większości członków organizacji. Burmistrz Beni, Modeste Bakwanamaha stwierdził, że atak był przygotowywany od dłuższego czasu, a osadzeni w więzieniu bojownicy byli przygotowani do ucieczki, wzmocniając siły dżihadystów. 31 grudnia co najmniej 25 rolników z wioski Tingwe w pobliżu Beni zostało brutalnie zamordowanych (wielu z nich poderżnięto gardła i odcięto głowy), gdy udawali się do pracy na polach. 4 stycznia celem terrorystów była wioska Mwenda, również w pobliżu Beni, w której zabito co najmniej 22 osoby. Tak jak poprzednio, zamordowano je przy użyciu maczet. 10 marca Stany Zjednoczone wpisały MTM na listę organizacji terrorystycznych, używając jej pierwotnej nazwy Allied Democratic Forces, oskarżając je o powiązania z Państwem Islamskim.

[1] ADM/A, które składały się głownie z członków plemienia Baganda, zostały oskarżone o okrucieństwa i zbrodnie wojenne, popełnione w okresie od 13.121.1996 r. do 30.03.1997 r., niezależnie od ADF.